PSEB Class 9 Science Blueprint Question Paper 2025
ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ PSEB Class 9 Science (Sept 2025) ਦਾ Question Paper Blueprint (ਡਿਜ਼ਾਇਨ) ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ
ਕੁੱਲ ਪ੍ਰਸ਼ਨ: 30 | ਕੁੱਲ ਅੰਕ: 80 | ਸਮਾਂ: 3 ਘੰਟੇ
Blueprint — Chapter wise Distribution
| ਚੈਪਟਰ ਨੰ. | ਚੈਪਟਰ ਦਾ ਨਾਮ | 1 ਅੰਕ (MCQ) | 2 ਅੰਕ | 3 ਅੰਕ | 5 ਅੰਕ | ਕੁੱਲ ਅੰਕ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਦਾਰਥ | 3 | 2 | 2 | 1 | 18 |
| 2 | ਕੀ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਸ਼ੁਧ ਹਨ? | 3 | 2 | 0 | 0 | 7 |
| 5 | ਜੀਵਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਇਕਾਈ | 3 | 2 | 2 | 0 | 15 |
| 6 | ਟਿਸ਼ੂ | 3 | 3 | 0 | 1 | 14 |
| 11 | ਧੁਨੀ | 2 | 2 | 2 | 0 | 14 |
| 12 | ਖ਼ਾਦ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ | 2 | 3 | 1 | 0 | 12 |
| ਕੁੱਲ | 80 | |||||
ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਹਦਾਇਤਾਂ
- MCQs (ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1–16) — ਹਰ ਇਕ 1 ਅੰਕ।
- ਛੋਟੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17–23) — 2 ਅੰਕ ਵਾਲੇ।
- ਮੱਧਮ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24–28) — 3 ਅੰਕ ਵਾਲੇ।
- ਲੰਮੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29–30) — 5 ਅੰਕ ਵਾਲੇ।
PSEB Class 9 — ਵਿਗਿਆਨ (Science)
Paper Design — (Blueprint follow)
ਸਮਾਂ: 3 ਘੰਟੇ | ਕੁੱਲ ਅੰਕ: 80
ਹਦਾਇਤ: ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉੱਤਰ ਲਿਖੋ। MCQs ਦੇ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਸਹੀ ਵਿਅਕਤੀਕ/ਵਿਕਲਪ (a/b/c/d) ਦਰਜ ਕਰੋ।
ਭਾਗ A — MCQs (1 ਅੰਕ ਪ੍ਰਤੀ) — (ਕੁੱਲ 16 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
-
ਠੋਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕਣ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?
a) ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ-ਨੇੜੇ b) ਬਹੁਤ ਦੂਰ c) ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਤੌਰ ’ਤੇ d) ਵਿਅਵਸਥਿਤ ਨਹੀਂ -
ਬਰਫ਼ ਕਿਸ ਤਾਪਮਾਨ ’ਤੇ ਪਿਘਲਦੀ ਹੈ?
a) 0°C b) 100°C c) 273°C d) 32°C -
ਸਬਲੀਮੇਸ਼ਨ ਦਾ arth ਕੀ ਹੈ?
a) ਤਰਲ→ਗੈਸ b) ਗੈਸ→ਤਰਲ c) ਠੋਸ→ਸਿੱਧਾ ਗੈਸ d) ਤਰਲ→ਠੋਸ -
ਨਿਮਨ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸਮਾਂਗੀ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ?
a) ਦੁੱਧ b) ਗੰਦਲਾ ਪਾਣੀ c) ਮਿੱਟੀ d) ਕਣਕ ਦਾ ਆਟਾ -
ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਧੁਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ?
a) ਰਹਿ ਰਹੀ ਖਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ b) ਮਾਧਿਅਮ (ਦ੍ਰਵ/ਠੋਸ/ਗੈਸ) c) ਰੌਸ਼ਨੀ d) ਰੰਗ -
ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੁਣਨ ਸੀਮਾ ਕੀ ਹੈ?
a) 2–200 Hz b) 20–20,000 Hz c) 200–2000 Hz d) 2000–20,000 Hz -
ਸੈਲ ਦੀ ਖੋਜ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ?
a) ਰਾਬਰਟ ਹੂਕ b) ਐਂਟੋਨੀ ਵੈਨ ਲੀਵੈਨਹੌਕ c) ਸ਼ਲਾਈਡਨ d) ਸ਼ਵਾਨ -
ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਝਿੱਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਣ ਕੀ ਹੈ?
a) ਚੁਣ-ਯੋਗ ਪਾਰਗਮੀ ਪਰਤ b) ਸਥਿਰ ਪਾਰਗਮੀ ਨਹੀਂ c) ਘਣਤਾ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ d) ਪੱਕੀ ਠੋਸ ਪਰਤ -
ਸਮਾਨ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਕਾਰਜ ਵਾਲੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?
a) ਅੰਗ b) ਟਿਸ਼ੂ c) ਪ੍ਰਣਾਲੀ d) ਉਪਾਧਿ -
ਪੈਰੇਨਕਾਇਮਾ, ਕੋਲੈਂਕਾਇਮਾ, ਸਕਲੇਰੇਨਕਾਇਮਾ ਕਿਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ?
a) ਪੌਧੇ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂ b) ਮਨੁੱਖੀ ਪੇਸ਼ੀ c) ਧੁਨੀ ਦੀ ਲਹਿਰਾਂ d) ਗੋਲਕ ਗਤੀ -
ਸਮਾਂਗੀ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ:
a) ਲੂਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ b) ਕਚਰਾ ਪਾਣੀ c) ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਅਣੂ d) ਲੂਣ ਅਤੇ ਰੇਤ -
ਭਾਫ਼ ਬਣਨ ਦੀ ਦਰ 'ਤੇ ਅਸਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਾਰਕ ਹੈ:
a) ਤਾਪਮਾਨ b) ਰੰਗ c) ਆਕਾਰ d) ਰਸਾਇਣੀ ਜ਼ੁੰਮ -
ਮਾਈਟੋਕੌਂਡਰੀਆ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਕਿਹੜਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
a) ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਕੰਧ b) ਰਾਈਬੋਸੋਮ c) ਕਿਊਕੌਂਡ੍ਰਿਅਨ d) ਸੈੱਲ ਦਾ ਪਾਓਰਹਾਊਸ -
ਕੋਲਾਈਡ ਦਾ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ:
a) ਦੂਧ b) ਨਮਕ ਦਾ ਘੋਲ c) ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਹਵਾ d) ਲੋਹਾ -
ਪੌਧੇ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ਾਸ ਅਵਯਵ ਹਨ:
a) ਪਲਾਸਟਿਡ ਤੇ ਸੈੱਲ ਦੀ ਕੰਧ b) ਲਿਸੋਸੋਮ c) ਸੈਂਟਰੋਸੋਮ d) ਗੋਲਗੀ ਬਾਡੀ -
ਧੁਨੀ ਦੀ ਤਰੰਗ ਲੰਬਾਈ (λ) ਦਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
a) λ = v × f b) λ = v / f c) λ = f / v d) λ = v + f
ਭਾਗ B — 2 ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਕੁੱਲ 14 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰੋ)
(ਹਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਲਈ 20–40 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ)
-
ਠੋਸ, ਤਰਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੱਖ ਫਰਕ ਲਿਖੋ।
-
ਬਾਫ਼ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਕਾਰਕ ਲਿਖੋ।
-
ਸਮਾਂਗੀ ਅਤੇ ਵਿਖੰਡੀ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ।
-
ਘੋਲ (Solution) ਅਤੇ ਨਿਲੰਬਨ (Suspension) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਤਰ ਦਿਓ।
-
ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਝਿੱਲੀ ਨੂੰ “ਚੁਣ-ਯੋਗ” ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ? (ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ)
-
ਪ੍ਰੋਕੈਰੀਓਟਿਕ ਅਤੇ ਯੂਕੈਰੀਓਟਿਕ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ।
-
ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ।
-
ਪੈਰੇਨਕਾਇਮਾ ਅਤੇ ਕੋਲੈਂਕਾਇਮਾ ਟਿਸ਼ੂ ਦੇ ਇੱਕ-ਇਕ ਲੱਛਣ ਲਿਖੋ।
-
ਧੁਨੀ ਖਾਲੀ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਫੈਲਦੀ? (ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ)
-
ਧੁਨੀ ਦੀਆਂ ਆਵਿਰਤੀ (frequency) ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ (pitch) ਵਿੱਚ ਸਬੰਧ ਦੱਸੋ।
-
ਪਸਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਦੋ ਨੁਕਸਾਨ/ਲਾਭ ਲਿਖੋ।
-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ (ਰੂੜੀ/ਬਾਇਓ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਫਰਕ ਦੱਸੋ।
-
ਮੱਛੀ ਪਾਲਨ ਵਿੱਚ ਮੈਰੀਨ ਕਲਚਰ ਅਤੇ ਜਲਕਲਚਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ।
-
ਐਪੀਡਰਮਿਸ (ਪੌਧੇ/ਪੌਧੇ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਪਰਤ) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।
ਬਾਫ਼ ਬਣਨ ਦੀ ਦਰ ਉੱਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਗਤੀ (Wind speed) ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦਾ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?
ਧੁਨੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲਿਖੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਾਈਟੋਕੌਂਡਰੀਆ ਨੂੰ “ਸੈੱਲ ਦਾ ਬਿਜਲੀਘਰ” ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਦੋ ਕਾਰਣ ਦੱਸੋ।
ਘੋਲ (Solution), ਨਿਲੰਬਨ (Suspension) ਅਤੇ ਕੋਲਾਈਡ (Colloid) ਵਿਚੋਂ ਕੋਲਾਈਡ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲਿਖੋ।
ਭਾਗ C — 3 ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਕੁੱਲ 7 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰੋ)
(ਹਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਲਈ 50–75 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ)
-
ਬਰਫ਼ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਲਗਾਤਾਰ 0°C 'ਤੇ ਕਿਉਂ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ? ਵਿਵਰਣ ਕਰੋ।
-
ਸੈਲ ਦਾ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਮੇਂਬਰੈਨ (ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਝਿੱਲੀ) ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ — ਚੁਣ-ਯੋਗ ਪਾਰਗਮੀਤਾ ਅਤੇ ਸਮੱਗਰੀ ਆਯਾਤ-ਨਿਰਿਆਤ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਓ।
-
ਪਲਾਜ਼ਮਾ, ਨਿਲੰਬਨ ਅਤੇ ਕੋਲਾਈਡ — ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਿੰਨ ਹਨ? ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸੋ।
-
ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ, ਆਵਿਰਤੀ ਅਤੇ ਤਰੰਗ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਓ। (ਸੂਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰੋ)
-
ਪੌਧਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਧਾਰਣ ਅਤੇ ਜਟਿਲ ਟਿਸ਼ੂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਫਰਕ ਹੈ? ਦੋ-ਤਿੰਨ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ।
-
ਖਾਦ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਲਾਭ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਬਾਰੇ 3-4 ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।
-
ਸੈਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਾਈਟੋਕੌਂਡਰੀਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ "ਪਾਵਰਹਾਊਸ" ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਸਮਝਾਓ।
ਪੌਧਿਆਂ ਵਿੱਚ ਐਪੀਡਰਮਿਸ (Epidermis) ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਓ।
ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੁਣਦਾ ਹੈ? ਧੁਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿਮਾਗ ਤੱਕ ਸੰਕੇਤ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਓ।
Follow Our WhatsApp Channels
Stay informed with the latest updates by joining our official WhatsApp channels.
PUNJAB NEWS ONLINE
Get real-time news and updates from Punjab directly on your phone.
Follow PUNJAB NEWS ONLINE
Department of School Education
Receive official announcements and information from the Department of School Education.
Follow Dept. of School Education
Question Paper Service
Get question paper PDFs and Word files at a minimum cost.
WhatsApp 9464496353
Please ensure you have the latest version of WhatsApp installed to access these channels and services. Links open in a new tab.
Follow Our WhatsApp Channels
Stay informed with the latest updates by joining our official WhatsApp channels.
PUNJAB NEWS ONLINE
Get real-time news and updates from Punjab directly on your phone.
Follow PUNJAB NEWS ONLINE
Department of School Education
Receive official announcements and information from the Department of School Education.
Follow Dept. of School Education
Question Paper Service
Get question paper PDFs and Word files at a minimum cost.
WhatsApp 9464496353
Please ensure you have the latest version of WhatsApp installed to access these channels and services. Links open in a new tab.
ਭਾਗ D — 5 ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਕੁੱਲ 3 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
(ਹਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਲਈ 75–100 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ; ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਧਾਰਣ ਡਾਇਗਰਾਮ ਲਿਖੋ)
-
ਠੋਸ, ਤਰਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੋ — ਬਣਤਰ (particle arrangement), ਰੂਪ (shape), आयतन (volume), ਇੰਟਰਮੋਲੈਕਿਊਲਰ ਫੋਰਸ ਅਤੇ particle kinetic energy ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ। ਜਾਂ ਠੋਸ, ਤਰਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕਰੋ। (ਰੂਪ, ਆਇਤਨ, ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਤੀ, ਇੰਟਰਮੋਲੈਕਿਊਲਰ ਫੋਰਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ)
ਪੌਧਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਕੋਸ਼ੀਕਾ (cells) ਵਿੱਚ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ — ਪਲਾਸਟਿਡ, ਸੈੱਲ ਦੀ ਕੰਧ, ਲਿਸੋਸੋਮ, ਗੋਲਗੀ ਬਾਡੀ, ਮਾਈਟੋਕੌਂਡਰੀਆ ਆਦਿ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਤਫ਼ਸੀਲ ਦਿਓ। ਜਾਂ ਪੌਧਿਆਂ ਦੇ ਸਧਾਰਣ ਟਿਸ਼ੂ (Parenchyma, Collenchyma, Sclerenchyma) ਅਤੇ ਜਟਿਲ ਟਿਸ਼ੂ (Xylem, Phloem) ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ। ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਸਮੇਤ ਸਮਝਾਓ।
-
ਧੁਨੀ: ਇਸਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ (ਆਵਿਰਤੀ, ਤਰੰਗ ਲੰਬਾਈ, ਆਮਪਲੀਟਿਊਡ), ਸੁਣਨ ਦੀ ਸੀਮਾ, SONAR/ultrasound/medical uses ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਦਰਸਾਓ (ਸੂਤਰ/ગਣਿਤ ਜੇ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੋੜੋ)। ਜਾਂ ਖ਼ਾਦ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ” ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤਿੰਨ ਵਿਧੀਆਂ (ਫਸਲ ਸੁਧਾਰ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ) ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੋ।
