PSEB ਜਮਾਤ 8ਵੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਸਤੰਬਰ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਨਮੂਨਾ ਪੇਪਰ
**ਕੁੱਲ ਅੰਕ: 80**
ਭਾਗ-ੳ: ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Multiple Choice Questions)
ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਭੂਗੋਲ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਭਾਗ ਦੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 3+4+3 ਕੁੱਲ 10 ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ। ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 ਅੰਕ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। **(10 × 1 = 10 ਅੰਕ)**
ਭੂਗੋਲ (Geography)
- ਸਾਧਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ?
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਗਭਗ 45% ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
- ਕਿਹੜੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ 'ਤਰਲ ਸੋਨੇ' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਇਤਿਹਾਸ (History)
- ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਕਪਤਾਨ ਕੌਣ ਸੀ?
- ਪਲਾਸੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ਸੀ?
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਸੰਤਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ?
ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (Civics)
- ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਕਦੋਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ?
- ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਅਨੁਛੇਦ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਛੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ?
- ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕਿੰਨੇ ਮੈਂਬਰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ?
ਭਾਗ-ਅ: ਵਸਤੁਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Objective Questions)
ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ, ਸਹੀ/ਗਲਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਕੁੱਲ 10 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ। ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 ਅੰਕ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਭੂਗੋਲ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਭਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 3 + 4 + 3 ਕੁੱਲ 10 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣਗੇ। **(10 × 1 = 10 ਅੰਕ)**
ਭੂਗੋਲ (Geography)
- **ਖਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ:** ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪਰਤ ਜਿਹੜੀ ਮੂਲ ਚੁੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਭੁੱਜਣ, ਜਲਵਾਯੂ, ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਰੁੱਖ-ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਗਲਣ-ਸੜਨ ਆਦਿ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਅਸਰ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ __________ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
- **ਸਹੀ/ਗਲਤ:** ਕੋਲਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
- **ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ/ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ:** ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੋਈ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ।
ਇਤਿਹਾਸ (History)
- **ਖਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ:** ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ __________ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਪਿੱਛੋਂ ਹੋਇਆ।
- **ਸਹੀ/ਗਲਤ:** ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਰੈਗੂਲੇਟਿੰਗ ਐਕਟ 1773 ਈ. ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
- **ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ/ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ:** ਨੀਲ ਵਿਦਰੋਹ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਸੀ?
- **ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ/ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ:** 1857 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ।
ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (Civics)
- **ਖਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ:** ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ 2 ਸਾਲ __________ ਮਹੀਨੇ 18 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
- **ਸਹੀ/ਗਲਤ:** ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ 42ਵੀਂ ਸੋਧ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ 'ਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ।
- **ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ/ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ:** ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਮਸੌਦਾ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੌਣ ਸਨ?
ਭਾਗ-ੲ: ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 6 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ। ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3 ਅੰਕ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਭੂਗੋਲ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਭਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 2 + 2 + 2 ਕੁੱਲ 6 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣਗੇ। **(6 × 3 = 18 ਅੰਕ)**
ਭੂਗੋਲ (Geography)
- ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਸਾਧਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ। 3 ਅੰਕ
- ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਢੰਗ ਦੱਸੋ। 3 ਅੰਕ
ਇਤਿਹਾਸ (History)
- 1857 ਈ. ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ। 3 ਅੰਕ
- ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਪਏ? 3 ਅੰਕ
ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (Civics)
- ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਦਰਜ 'ਨਿਆਂ' ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ, ਆਰਥਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ। 3 ਅੰਕ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਸਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਿਉਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ? ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਕਾਰਨ ਦਿਓ। 3 ਅੰਕ
ਭਾਗ-ਸ: ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 4 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ (100% ਅੰਦਰੂਨੀ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ)। ਭੂਗੋਲ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਭਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1 + 2 + 1 ਕੁੱਲ 4 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣਗੇ। **(4 × 5 = 20 ਅੰਕ)**
ਭੂਗੋਲ (Geography)
- ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ? ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਵਾਸਤੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਢੰਗਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ। 5 ਅੰਕ
**ਜਾਂ**
ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਲੌਢੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ? 5 ਅੰਕ
ਇਤਿਹਾਸ (History)
- 1857 ਈ. ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ? ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਵਰਣਨ ਕਰੋ। 5 ਅੰਕ
**ਜਾਂ**
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਲਘੂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ? 5 ਅੰਕ - ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕੀ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏ? 5 ਅੰਕ
**ਜਾਂ**
ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋਹਰੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ? 5 ਅੰਕ
ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (Civics)
- ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਦਰਜ 'ਨਿਆਂ' ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ, ਆਰਥਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ। 5 ਅੰਕ
**ਜਾਂ**
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਸਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਿਉਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ? ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ। 5 ਅੰਕ
ਭਾਗ-ਹ: ਸਰੋਤ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 2 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ (ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਤੋਂ 1+1)। ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6 ਅੰਕ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁੱਲ 12 ਅੰਕ ਬਣਦੇ ਹਨ। (2 × 6 = 12 ਅੰਕ)
ਇਤਿਹਾਸ (History)
"ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਨਵੰਬਰ, 1828 ਨੂੰ ਕਾਂਸੀ (ਵਰਤਮਾਨ ਵਾਰਾਣਸੀ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ ਮਹਨਕਰਹਨਕਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਭ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ "ਮਨੂ" ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਘੋੜਸਵਾਰੀ, ਤੀਰ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਜਾ ਗੰਗਾਧਰ ਰਾਓ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਰਾਜਾ ਗੰਗਾਧਰ ਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਝਾਂਸੀ ਰਾਜ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਰਾਣੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਝਾਂਸੀ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗੀ!" ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਖੁਦ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਜੰਗ ਕੀਤੀ। 1857 ਈ. ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਹ 18 ਜੂਨ 1858 ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਦੇਸ-ਭਗਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।" [1]
- ਸਰੋਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ।
- ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ? 2 ਅੰਕ
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਿਸ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ? ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਕੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਐਲਾਨ ਕੀ ਸੀ? 2 ਅੰਕ
- ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਹੜੇ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਕਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ? 2 ਅੰਕ
ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (Civics)
"ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰੰਤੂ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰੰਗ, ਨਸਲ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ:
1. **ਜਾਤੀ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ:** ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਉੱਚੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਘਟੀਆ ਵਰਤਾਅ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ 'ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਨੌਕਰੀਆਂ ਜਾਂ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [2]
2. **ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ:** ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਗਲਤ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਵੱਧਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲੇ ਵੀ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। [3]
3. **ਰੰਗ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ:** ਰੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਜਾਂ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਚੋਣ 'ਚ ਵੀ ਰੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਭੇਦਭਾਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [3]
4. **ਨਸਲ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ:** ਨਸਲੀ ਭੇਦਭਾਵ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। [4]
**ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰੰਗ, ਨਸਲ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ (ਭੇਦਭਾਵ) ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:**
1. **ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ:** ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ 'ਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜਾਤੀ ਜਾਂ ਧਰਮ ਨੂੰ। [4]
2. **ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧਾਉਣੀ:** ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ, ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ-ਜੁਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰਾਂ, ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। [4]
3. **ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣਾ:** ਫਿਲਮਾਂ, ਨਾਟਕਾਂ, ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਿਖਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪੋਸਟਰ, ਸਲੋਗਨਾਂ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਫੈਲਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। [5]
4. **ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ:** ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਤੀ, ਰੰਗ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਭੇਦਭਾਵ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ 'ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। [5]"
- ਸਰੋਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ।
- ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰਾਂ 'ਤੇ ਵਿਤਕਰੇ (ਭੇਦਭਾਵ) ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਕਾਨੂੰਨ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ? 2 ਅੰਕ
- ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਦੋ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦਿਓ। 2 ਅੰਕ
- ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮੀਡੀਆ ਕਿਵੇਂ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? 2 ਅੰਕ
ਭਾਗ-ਕ: ਨਕਸ਼ਾ ਕਾਰਜ (Map Work)
ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ 7 ਸਥਾਨ ਭੂਗੋਲ ਭਾਗ ਤੋਂ ਅਤੇ 3 ਸਥਾਨ ਇਤਿਹਾਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਅਤੇ ਕੁੱਲ 10 ਸਥਾਨ ਭਰਨੇ ਹੋਣਗੇ। ਹਰੇਕ ਸਥਾਨ ਲਈ 1 ਅੰਕ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। **(10 × 1 = 10 ਅੰਕ)**
-
ਭੂਗੋਲ (Geography)
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਉੱਤਰੀ ਮੈਦਾਨ** ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਗੰਗਾ ਨਦੀ** ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਨਦੀ** ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਇੱਕ ਰਾਜ** ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਜਲੌਢੀ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਇੱਕ ਰਾਜ** ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ** ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਇੱਕ ਰਾਜ** ਦਰਸਾਓ।
ਇਤਿਹਾਸ (History)
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਕਾਲੀਕਟ** (ਵਾਸਕੋ-ਡੀ-ਗਾਮਾ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਸਥਾਨ) ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਸੈਰਮਪੁਰ** (ਪਹਿਲਾ ਪਟਸਨ ਉਦਯੋਗ) ਦਰਸਾਓ।
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ **ਝਾਂਸੀ** (ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਦਾ ਰਾਜ) ਦਰਸਾਓ।
