PSEB CLASS 9 SOCIAL SCIENCE SEPTEMBER SAMPLE PAPER SET 2

---

📘 ਕਲਾਸ: 9ਵੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ SET 2 

ਕੁੱਲ ਅੰਕ: 80
ਸਮਾਂ: 3 ਘੰਟੇ

---

ਜਨਰਲ ਹਦਾਇਤਾਂ

1. ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਭਾਗ ਹਨ: ੳ, ਅ, ੲ, ਸ ਅਤੇ ਹ।

2. ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਨ।

3. ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਮੁੱਚੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਛੋਟ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਗ 'ਸ' ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।

4. ਹਰੇਕ ਭਾਗ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਅੰਕ ਉਸ ਭਾਗ ਦੇ ਅੱਗੇ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ।

5. ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਉੱਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।

---

ਭਾਗ-ਓ

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (10 × 1 = 10 ਅੰਕ)

(ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਢੁਕਵੇਂ ਉੱਤਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ।)

ਭੂਗੋਲ (2 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
i. ਕਿਹੜਾ ਜੋੜਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ?
ੳ) ਬਟਾਲਾ: ਖੇਤੀ ਦੇ ਸੰਦ
ਅ) ਜਲੰਧਰ: ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਸਮਾਨ
ੲ) ਅਬੋਹਰ: ਸੰਗੀਤ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਨਅਤਾਂ
ਸ) ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ: ਲੋਹਾ ਢਲਾਈ ਦਾ ਕੰਮ

ii. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ਣਾ (ਉਤਪਤੀ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਹਿਮਾਲਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕਿਹੜਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਗਰ ਸੀ?
ੳ) ਅਰਬ ਸਾਗਰ
ਅ) ਟੈਥੀਜ਼ ਸਾਗਰ
ੲ) ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ
ਸ) ਲਾਲ ਸਾਗਰ

ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ (3 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
iii. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਉਮਰ ਹੱਦ ਕੀ ਹੈ?
ੳ) 15 ਸਾਲ ਤੋਂ 59 ਸਾਲ ਤੱਕ
ਅ) 18 ਸਾਲ ਤੋਂ 58 ਸਾਲ ਤੱਕ
ੲ) 16 ਸਾਲ ਤੋਂ 60 ਸਾਲ ਤੱਕ
ਸ) 17 ਸਾਲ ਤੋਂ 60 ਸਾਲ ਤੱਕ

iv. 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਕਿੰਨੀ ਹੈ?
ੳ) 1210.19 ਮਿਲੀਅਨ
ਅ) 130 ਮਿਲੀਅਨ
ੲ) 121.19 ਮਿਲੀਅਨ
ਸ) 142 ਮਿਲੀਅਨ

v. ਆਰਥਿਕ ਕਿਰਿਆ ਜਿਹੜੀ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਜਾਂ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਕੀ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ?
ੳ) ਉਤਪਾਦਨ
ਅ) ਉਪਭੋਗਤਾ
ੲ) ਵੰਡ
ਸ) ਕਿਰਤ

ਇਤਿਹਾਸ (4 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
vi. ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਕੌਣ ਸੀ?
ੳ) ਚਾਣਕਯ
ਅ) ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ
ੲ) ਸਹਊਨਸਾਂਗ
ਸ) ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ

vii. ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ ਦੇ ਉੱਚ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ?
ੳ) ਸਰਦਾਰ
ਅ) ਉਲਮਾ
ੲ) ਲੁਹਾਰ
ਸ) ਇਕਤਾਦਾਰ

viii. ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਕਿੱਥੇ ਘਟੀ?
ੳ) ਚੂਹੜਕਾਨੇ
ਅ) ਰਾਇ ਭੋਂਇ
ੲ) ਹਰਿਦੁਆਰ
ਸ) ਸਿੱਯਦਪੁਰ

ix. ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ 'ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ' ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਤਾ?
ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ
ਅ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ
ੲ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ
ਸ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ

ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (1 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
x. ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਸ਼ਰਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ?
ੳ) ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕ
ਅ) ਸੁਚੇਤ ਨਾਗਰਿਕ
ੲ) ਬਾਲਗ-ਮਤ ਅਧਿਕਾਰ
ਸ) ਉਕਤ ਸਾਰੀਆਂ

---

ਭਾਗ-ਅ

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (10 × 1 = 10 ਅੰਕ)

(ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ, ਸਹੀ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ, ਜਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ।)

ਭੂਗੋਲ (3 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
xi. ‘ਪੈਂਟਾ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪੰਜ ਅਤੇ ‘ਪੋਟਾਮੀਆ’ ਦਾ ਅਰਥ _______ ਹੈ।
xii. ਸਹੀ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ: ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ।
xiii. ਚੰਗਰ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?

ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ (2 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
xiv. ਸਹੀ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ: ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕ ਸਮਾਜ ਲਈ ਪਰਿਸੰਪਤੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦੇਣਦਾਰੀ ਬਣਦੇ ਹਨ।
xv. ਗੌਣ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਦੋ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਲਿਖੋ।

ਇਤਿਹਾਸ (3 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
xvi. ਲੋਧੀ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸ਼ਾਸਕ _______ ਸੀ।
xvii. ਸਹੀ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਨਾਮ ਜਪੋ, ਕਿਰਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕੋ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
xviii. ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ (2 ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
xix. ਸਹੀ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ: ਚੋਲ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਇਕਾਈ 'ਉਰ' ਸੀ।
xx. ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਯੂਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ?

---

ਭਾਗ-ੲ

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (8 × 3 = 24 ਅੰਕ)

(ਕੁੱਲ 8 ਪ੍ਰਸ਼ਨ — ਭੂਗੋਲ 2, ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ 2, ਇਤਿਹਾਸ 3, ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ 1)

ਭੂਗੋਲ
Q2. ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਕੋਈ 6 ਗੈਰ-ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਪਨਾ ਸਥਾਨ ਲਿਖੋ।
Q3. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ
Q4. ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ?
Q5. ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦਰ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ?

ਇਤਿਹਾਸ
Q6. 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ।
Q7. ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹੜੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ?
Q8. ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਪੰਗਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਦੱਸੋ।

ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ
Q9. ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਕੋਈ ਦੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।

ਭਾਗ-ਸ

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (4 × 5 = 20 ਅੰਕ)

(ਕੁੱਲ 4 ਪ੍ਰਸ਼ਨ — 100% ਅੰਦਰੂਨੀ ਛੋਟ; ਇੱਕਾਂਤਿਕ ਚੋائس ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ)

ਭੂਗੋਲ
Q10. ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਬਤ ਲੜੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ।
ਜਾਂ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।

ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ
Q11. ਛੁਪੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਜਾਂ
ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਇਤਿਹਾਸ
Q12. ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਜਾਂ
ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਨਗਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ?

ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ
Q13. ਗਰੀਬੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦੀ ਹੈ?
ਜਾਂ
ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁੱਖ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।

ਭਾਗ-ਹ

ਕੇਸ ਸਟਡੀ / ਸਰੋਤ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (2 × 4 = 8 ਅੰਕ)

(ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 2 ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ, ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4 ਅੰਕ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪਾਠ ਕ੍ਰਮ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ।)

Q14 — ਕੇਸ ਸਟਡੀ : 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਪੰਜਾਬ (ਇਤਿਹਾਸ)

16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਸਮਾਜ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਆਮ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉੱਚ, ਮੱਧ ਅਤੇ ਨੀਵੇਂ ਵਰਗ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉੱਚ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਆਰਾਮ ਅਤੇ ਅਯਾਸ਼ੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਜਜ਼ੀਆ ਅਤੇ ਤੀਰਥ-ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਵਰਗੇ ਟੈਕਸ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖਰਾਬ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰ-ਦੀਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਆਹ, ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ, ਪਰਦਾ ਪ੍ਰਥਾ ਵਰਗੀਆਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ, ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ, ਨਾਮ ਜਪੋ, ਕਿਰਤ ਕਰੋ, ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕੋ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ।

i. 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਮਾਜ ਦੇ ਉੱਚ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ?
ii. ਹਿੰਦੂਆਂ ਉੱਤੇ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।
iii. ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੋਈ ਦੋ ਸਮਾਜਿਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਲਿਖੋ।
iv. ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮੁੱਖ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਹੜੇ ਸਨ?

---

Q15 — ਕੇਸ ਸਟਡੀ : ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ (ਭੂਗੋਲ)

ਇੱਕ ਖੋਜਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਪੰਜਾਬ' ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ'। ਉਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਇਲਾਕਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਉਪਜਾਊ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਜੇਹਲਮ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਸਿੰਧ ਸਾਗਰ ਦੁਆਬ ਘੱਟ ਉਪਜਾਊ ਹੈ। ਖੋਜਕਰਤਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਲੇਮਾਨ ਅਤੇ ਕਿਰਥਾਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦੱਰੇ ਵੀ ਦੇਖੇ। ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੱਰਿਆਂ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ ਇਹਨਾਂ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤੰਗ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ 'ਕੰਡੀ ਇਲਾਕਾ' ਵੀ ਦੇਖਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਮੌਸਮੀ ਚੋਅ (ਨਾਲੇ) ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਰਖਾ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

i. ‘ਪੰਜਾਬ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਕੀ ਹੈ?
ii. ਕਿਹੜੇ ਦੁਆਬ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਉਪਜਾਊ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਹੜੀਆਂ ਦੋ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ?
iii. ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ "ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ" ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ?
iv. ਮੌਸਮੀ ਚੋਅ ਕੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ?

---

ਭਾਗ-ਹ

ਨਕਸ਼ਾ ਕਾਰਜ (Map Work) (4 + 4 = 8 ਅੰਕ)

(ਭੂਗੋਲ ਤੋਂ 4 ਨਕਸ਼ਾ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ 4 ਸਥਾਨ — ਹਰੇਕ ਲਈ 1 ਅੰਕ)

ਭੂਗੋਲ (ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਕਸ਼ਾ):
ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਚਾਰ (4) ਭਰੋ:

1. ਪੀਰ ਪੰਜਾਲ ਪਹਾੜੀ

2. ਕੰਚਨਜੰਘਾ ਚੋਟੀ

3. ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ

4. ਗੁਰੂ ਸ਼ਿਖਰ (ਅਰਾਵਲੀ)

5. ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਸਮੂਹ

6. ਖਾਸੀ ਪਹਾੜੀਆਂ

ਇਤਿਹਾਸ (1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ):
1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਚਾਰ (4) ਭਰੋ:

1. ਚਨਾਬ ਨਦੀ

2. ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ

3. ਕੁਰਮ ਦੱਰਾ

4. ਗੋਇੰਦਵਾਲ

5. ਸਿੱਯਦਪੁਰ

6. ਤਾਲੁੰਬਾ

---

9th Grade Social Science Exam: Set 2

Based on excerpts from "9th Grade Social Science Exam: Set 2" [1-12]

Total Marks: 80

Time: 3 Hours

General Instructions

• This question paper has five sections: A, B, C, D and E [1].
• All questions are compulsory [1].
• There is no overall internal choice in the question paper, however, internal choice is provided in Section 'D' [1].
• Marks allotted for each section are indicated alongside that section [1].
• Answers for all questions should be clear and concise [1].

Section-A: Multiple Choice Questions (10 × 1 = 10 Marks)

(Choose the appropriate answer for each question.)

Geography (2 questions)

1. Which pair is not correct? [1]
   • a) Batala: Agricultural implements
   • b) Jalandhar: Sports goods
   • c) Abohar: Musical instrument industries
   • d) Gobindgarh: Iron casting work
2. Before the formation (origin) of the Himalayas, which vast ocean existed where the Himalayas are today? [2]
   • a) Arabian Sea
   • b) Tethys Sea
   • c) Bay of Bengal
   • d) Red Sea

Economics (3 questions)

3. What is the working age group of the population in India? [2]
   • a) 15 years to 59 years
   • b) 18 years to 58 years
   • c) 16 years to 60 years
   • d) 17 years to 60 years
4. According to the 2011 census, what is the population of India? [2]
   • a) 1210.19 million
   • b) 130 million
   • c) 121.19 million
   • d) 142 million
5. An economic activity that is associated with an increase in the value or utility of goods and services is called what? [3]
   • a) Production
   • b) Consumption
   • c) Distribution
   • d) Labor

History (4 questions)

6. Who was the Chinese traveler? [3]
   • a) Chanakya
   • b) Lord Curzon
   • c) Xuanzang (Sahunsang)
   • d) None of these
7. Which of the following was not included in the upper class of Muslim society? [3]
   • a) Sardar
   • b) Ulama
   • c) Lohar (Blacksmith)
   • d) Iqtadar
8. Where did the event of Sacha Sauda take place? [3]
   • a) Chuharkana
   • b) Rai Bhoi
   • c) Haridwar
   • d) Syedpur
9. Which Guru named the Gurmukhi script 'Gurmukhi Lipi'? [3, 4]
   • a) Sri Guru Nanak Dev Ji
   • b) Sri Guru Angad Dev Ji
   • c) Sri Guru Amardas Ji
   • d) Sri Guru Ramdas Ji

Civics (1 question)

10. Which of the following conditions is necessary for the success of democracy? [4]
    • a) Educated people
    • b) Aware citizens
    • c) Adult franchise
    • d) All of the above

Section-B: Objective Type Questions (10 × 1 = 10 Marks)

(Fill in the blanks, True/False, or answer in one word to one sentence.)

Geography (3 questions)

11. 'Penta' means five and 'potamia' means _______ [4].
12. True/False: The total area of Punjab is 50,362 square kilometers [4, 5].
13. What is Chhangar called? [5]

Economics (2 questions)

14. True/False: Illiterate people become a liability instead of an asset for society [5].
15. Write any two examples of the secondary sector [5].

History (3 questions)

16. The last ruler of the Lodi dynasty was _______ [5].
17. True/False: Guru Nanak Dev Ji gave the message of Naam Japo, Kirat Karo, and Vand Chakko at Kartarpur [5].
18. What are the journeys undertaken by Sri Guru Nanak Dev Ji called? [5]

Civics (2 questions)

19. True/False: During the time of Chola kings, the smallest unit of administration was 'Ur' [5, 6].
20. From which two Greek words is 'Democracy' derived? [6]

Section-C: Short Answer Type Questions (8 × 3 = 24 Marks)

(Total 8 Questions — Geography 2, Economics 2, History 3, Civics 1)

Geography

2. Write the names and establishment locations of any 6 non-private universities of Punjab [6].
3. Into which parts can the plains of Punjab be divided? [6]

Economics

4. What is the role of education in human capital formation? [6]
5. Explain the term unemployment. Which categories of people are not included in determining the unemployment rate of a country? [6]

History

6. Write a note on the condition of women in the early 16th century [7].
7. Which rituals did Sri Guru Nanak Dev Ji denounce? [7]
8. Define and explain the importance of Sangat and Pangat [7].

Civics

9. Describe any two essential conditions for the success of democracy [7].

Section-D: Long Answer Type Questions (4 × 5 = 20 Marks)

(Total 4 Questions — 100% internal choice; an exclusive choice will be given)

Geography

10. Explain in detail about Peninsular Plateaus and their mountain ranges [7].

OR

11. Describe the coastal plains of India [7].

Economics

11. Differentiate between disguised unemployment and seasonal unemployment [7, 8].

OR

12. What can be done to start non-farming production activities in a village? [8]

History

12. Describe the contribution of Sri Guru Amardas Ji to the development of Sikhism [8].

OR

13. How did the establishment of new towns and the initiation of new traditions by the Gurus contribute to the development of Sikhism? [8]

Civics

13. How does poverty hinder the path of democracy? [8]

OR

14. Briefly describe the main obstacles in the path of democracy [8].

Section-E: Case Study / Source Based Questions (2 × 4 = 8 Marks)

(This section will have a total of 2 questions, each question will be of 4 marks. These questions will be based on the curriculum but not directly on the textbook content.)

Q14 — Case Study: Punjab of the 16th Century (History) [9, 10]

In the early 16th century, the social and religious condition of Punjab was very pathetic. Society was mainly divided into two classes, Hindu and Muslim, where mutual discrimination and tension were common. Even within Muslim society, upper, middle, and lower classes existed, with people of the upper class living a life of comfort and indulgence. Hindus were viewed with suspicion and subjected to taxes like Jaziya and pilgrimage tax. The condition of women was very bad; they were confined to the four walls of the house, and evil practices like child marriage, Sati system, and Purdah system were prevalent. During this time, a great Guru gave the message of one God, Naam Japo, Kirat Karo, and Vand Chakko, and denounced external rituals.

1. Which people were included in the upper class of Muslim society in the early 16th century? [9]
2. Name two major taxes imposed on Hindus. [9, 10]
3. Write any two social evils depicting the poor condition of women. [9, 10]
4. What were the three main principles of the message given by the great Guru? [9, 10]

Q15 — Case Study: Geographical Landscape of Punjab (Geography) [10, 11]

A researcher is studying the geographical landscape of Punjab. He notes that 'Punjab' is a Persian word meaning 'land of five rivers'. He observed that the area between Beas and Sutlej, called Bist Doab, is very fertile. However, the Sind Sagar Doab between Indus and Jhelum is less fertile. The researcher also saw several passes in the Sulaiman and Kirthar hills in the north-western region of Punjab. He found that due to these passes, Punjab was historically called the 'Gateway to India', as foreign invaders entered India through these routes. In this region, he also saw the 'Kandi area' along the Shivalik hills, a narrow strip where seasonal choes (streams) are found that flow during the rainy season and dry up in the dry season.

1. What is the literal meaning of the word 'Punjab'? [10, 11]
2. Which doab is described as very fertile, and between which two rivers is it located? [10, 11]
3. Why was Punjab historically called the "Gateway to India"? [10, 11]
4. What are seasonal choes, and in which region of Punjab are they generally found? [11]

Section-E: Map Work (4 + 4 = 8 Marks)

(4 map locations from Geography and 4 locations from History — 1 mark for each)

Geography (Political Map of India):

Mark any four (4) of the following locations on the political map of India [11, 12]:

• Pir Panjal Range
• Kanchenjunga Peak
• Godavari River
• Guru Shikhar (Aravalli)
• Lakshadweep Islands
• Khasi Hills

History (Map of Punjab before 1947):

Mark any four (4) of the following locations on the map of Punjab before 1947 [12]:

• Chenab River
• Jhelum River
• Kurram Pass
• Goindwal
• Syedpur
• Talumba

```